Bài trên mạng VnMedia 19-3-2010
(VnMedia) -
Clip nữ sinh bạo lực khuấy động dư luận. Nhiều người sửng sốt vì tình trạng bạo
lực học đường. Nhiều người khác giật mình chất vấn giáo dục, xã hội. Trong khi
đó, nhà nghiên cứu văn hoá Vương Trí Nhàn cho rằng: Bạo lực có mầm mống trong
xã hội Việt mà ta không tự thấy.
Năm nay gần 70 tuổi, Vương Trí Nhàn
đã làm phê bình lý luận văn học trong vài thập kỷ và sau này chuyển sang nghiên
cứu văn hoá. Ông được biết đến là một trong những người đầu tiên chủ trương
nghiên cứu về những thói hư, tật xấu của dân tộc Việt Nam và là người được chú
ý nhất trong mảng công việc này.
Loạt bài viết của ông về các thói
xấu của người Việt được đăng tải thường kỳ trên báo Thể thao & Văn hóa cách
đây vài năm đã trở thành một chuyên mục thu hút sự chú ý của nhiều độc giả và
gây ra tranh luận nhiều chiều. Thậm chí, có nhiều người mong muốn có thể tập
hợp thành sách “Người Việt xấu xí”, tương tự cuốn sách gây sốc Trung Hoa đại
lục mang tên “Người Trung Quốc xấu xí” của tác giả Bá Dương.
Năm 2007, khi vụ scandal clip sex
Vàng Anh - Việt Dart nổ ra, trong khi dư luận ầm ĩ xung quanh vụ việc này,
trong khi nhiều người cũng sửng sốt và giật mình không khác gì với hiện tượng
clip nữ sinh ẩu đả vừa qua… thì Vương Trí Nhàn nhìn vào sự kiện theo một cách
tiếp cận rộng hơn ở góc độ dân tộc tính. Nhận định của ông “Dân tộc Việt là một
khối tự phát khổng lồ” trong một bài trả lời phỏng vấn trên báo mạng ngay lập
tức dấy lên một làn sóng tranh luận với nhiều ý kiến đa chiều: Có nhiều ý kiến
cực lực ủng hộ và không ít tiếng nói phản đối gay gắt.
Ở hiện tượng xã hội gây xôn xao dư
luận lần này, những nhìn nhận của ông cũng mang lại cái nhìn tương đối rộng mở
và mới mẻ. Và, đương nhiên, cũng không ít ý kiến có thể sẽ gây tranh cãi… Tuy
nhiên, chúng tôi nhận thấy đây là hướng suy nghĩ cần được tiếp tục bàn luận.
Dưới đây là trao đổi của VnMedia với ông trên tinh thần này.
Sẽ còn những biểu hiện bạo lực mới
Tuần qua cả xã hội xôn xao với clip
nữ sinh đánh hội đồng bạn trên phố. Nhìn nhận của ông xung quanh hiện tượng
này?
Việc các em nữ đánh bạn dã man như
trong clip là biểu hiện của một cách sống mà trong đó bạo lực trở nên cần thiết
trong giao tiếp giữa người với người, mà người ta cho rằng, lời lẽ thông thường
không còn đủ để tác động tới người khác.
Cảnh tượng trong clip này là sự tràn
ra của một cái gì đó đã đến mức không bình thường… Nếu đọc báo những năm qua sẽ
thấy nhiều hình thức bạo lực trong xã hội. Ngay trong môi trường giáo dục,
không biết bao nhiêu vụ hoặc các cô trông trẻ bạo hành với trẻ con, hoặc các
thầy cô giáo đánh phạt học trò hay các học trò đánh lại thầy cô giáo…
Những việc như thế này tôi cho rằng
sẽ còn tiếp tục có những biểu hiện mới, với những cấp độ rồi sẽ còn cao hơn.
Nếu chúng ta không tính chuyện chữa trị lâu dài, và trước tiên là tìm về tận
gốc để lý giải một cách khái quát, rồi thì sẽ còn lĩnh đủ.
Có thể hiểu như thế này, sự xuất
hiện của clip nữ sinh bạo lực kia trong xã hội tương tự như việc một người
huyết áp thấp bị ngã ngất lần đầu. Họ hẳn là ngỡ ngàng nhưng cái sự ngất ấy nó
không hề ngẫu nhiên. Và nếu chưa biết là mình bị huyết áp thấp, người ta sẽ
không ý thức là mình có thể đối diện nguy hiểm hơn trong những lần ngất tiếp
theo?
Tôi chia sẻ với lối ví này của bạn ở
khía cạnh: Nhiều khi phải có những “cú điếng người”, ta mới hết nhởn nhơ coi
thường và bắt đầu nhận ra những thứ tiềm ẩn trong mình. Cái nguy hiểm hôm qua
đã đáng sợ, nhưng cái nguy hiểm tiếp theo mới thật đáng bàn.
Bây giờ thử bình tĩnh mà nhìn lại
xem, hóa ra trong nhiều mặt đời sống người Việt, mầm mống bạo lực đã có mặt và
ta đã chung sống với nó quá lâu - cái cách sống bạo lực ấy - mà ta không biết.
Tôi muốn nhấn mạnh hai điều.
Một là, sở dĩ có hiện tượng lớp trẻ
sống với nhau theo kiểu bạo lực, vì người lớn cũng hành xử theo kiểu bạo lực.
Xã hội đen. Giới giang hồ thanh toán nhau. Những vụ cướp giết hiếp, và cả những
vụ nợ tình, trả thù… Có quá nhiều sự việc trong xã hội mà chúng ta chưa phản
ánh hết, chưa có dịp phân tích soi rọi.
Hai là, trước khi có những biểu hiện
cực đoan theo kiểu bột phát nói trên, nhiều hình thái tạm gọi là tiền bạo lực
cũng đã nhan nhản trong đời sống hàng ngày. Muốn ép người ta phải nghe mình
điều gì đấy nói một lần chưa đủ, nói đi nói lại hàng trăm lần, bắc loa vào nhà
người ta lải nhải…
Ai đi cầu cúng đầu năm hẳn nhớ cảnh
dân địa phương nhiều nơi vừa thấy người đi chùa thì áp sát, bắt người ta mua đồ
cúng của mình, lèo nhèo nói đi nói lại, không mua thì chửi xéo chửi đổng, đốt
vía đốt vang… Đấy là tiền bạo lực chứ còn gì nữa?
Lâu lắm rồi từ 1999, tôi đọc trên
báo Nông thôn ngày nay thấy một hiện tượng kỳ cục ở một tỉnh nhỏ. Giữa công ty
X và công ty Y có sự tranh chấp. Để trả thù, bên Y liên tiếp gửi tới bên X
những chiếc quan tài và các vòng hoa tang, trong đó đề rõ tên tuổi kẻ thù của
mình. Kiểu khủng bố độc đáo này thật tiêu biểu cho người mình, tức là ác vặt,
nhưng mà cứ ác một cách dai dẳng đáng sợ.
Đạo diễn Xô viết Mikhail Rom từng có
một bộ phim mang tên “Chủ nghĩa phát xít thông thường”. Ở ta giá có ai bắt
chước mà làm một bộ phim “Chủ nghĩa bạo lực thông thường”, chắc cũng dễ có một
tác phẩm có sức răn đe với xã hội.
Bạo lực có mầm mống trong xã hội
Việt
Ở trên ông vừa nói nhiều mặt trong
đời sống đã tiềm ẩn yếu tố bạo lực mà ta không ý thức.. Ông có thể nói rõ hơn
một chút về cái ý này?
Gần đây tôi đã viết trong một bài
báo, ngay cách đi đường của người Việt Nam hôm nay cũng có tính chất bạo lực.
Chúng ta có xu hướng chen lấn, xô đẩy, chèn ép người khác để vượt lên... Không
ở đâu tiếng còi bị lạm dụng như ở ta. Nó có tính hối thúc, đe nẹt, doạ dẫm…
Nghe trong tiếng còi như toát lên một lời đe dọa: nếu không tránh cho tôi đi,
anh sẽ biết mặt.
Thơ văn cho thấy chúng ta yêu thiên
nhiên, sống chan hoà với cỏ cây, hoa lá. Nhưng trong đời sống tôi thấy tình yêu
thiên nhiên này… chạy đi đâu cả. Văn học nói cái điều ta muốn, nhưng trong đời
sống ta hiện ra hoàn toàn khác. Để tự nuôi sống, ta chưa biết tìm thêm cách để
làm giàu thiên nhiên mà nhiều khi chỉ lo bóp nặn, bóc lột thiên nhiên.
Khách quan mà xét, đứng ngoài mà
nhìn, phải nói đó là một cách ứng xử khá tệ bạc. Chặt cây, phá rừng, đốt rẫy…
ta làm những việc đó vô tư chứ chả cần quan tâm gì đến thiên nhiên. Đến khi no
đủ rồi thì lại bẻ hoa, ngắt cành vì thú vui của mình. Những dịp lễ tết cây cối
xơ xác vì bị vặt cành làm lộc. Rồi các sự việc ở lễ hội hoa anh đào năm trước
và lễ hội hoa đầu năm dương lịch vừa rồi. Chẳng nhẽ không nói đó là cách sống
bạo lực?
Chúng ta cũng không phải là dân tộc
yêu thương các giống vật. Các loài thú quý hiếm đang đứng trước nạn tận diệt. Ở
nhiều nơi người ta sẵn sàng dùng điện, dùng chất nổ đánh cá... Rất nhiều người
phương Tây ngạc nhiên vì chúng ta ăn thịt chó, là vật nuôi mà họ coi như bạn bè
của con người.
Từ tháng 4 tới, Trung Quốc chính
thức cấm ăn thịt chó mèo. Ở ta tôi không nghĩ được là bao giờ có thể có một
lệnh cấm tương tự. Nhiều cuộc chọi trâu xong, dân sở tại mổ ngay con trâu vừa
đoạt giải để bán cho dân tới xem. Chẳng có luật pháp nào kết tội người ta được,
nhưng tôi cứ luấn quấn với ý nghĩ làm thế là một cách gieo mầm bạo lực mà ta
không biết.
Đừng quên đi quá nhanh như thế
Thử nhìn lại sự việc. Các em trị
nhau ngay giữa phố một cách bạo lực. Bạn bè thản nhiên ngồi nhìn. Không thấy ai
đứng ra can ngăn. Khi quay xong hình, các em khoái trá post lên mạng, nhiều
người truyền cho nhau qua internet để cùng xem clip đó. Đó là một chuỗi sự vô
cảm cho đến khi thành sự kiện hot thì xã hội mới bùng lên chất vấn. Ông có bình
luận gì thêm về việc này?
Từ lâu phương Tây người ta đã nói
đến sadism với nghĩa thói quen thích thú những trò tàn ác bao gồm cả quan sát
người khác làm lẫn tự mình thực hiện. Những tưởng đó là chuyện đâu đâu, hóa ra
xứ mình không phải không có.
Ngoài ra tôi muốn ghi nhận một tình
trạng nước đôi thế này: Không hẳn là vô cảm đâu, nhiều người chúng ta cũng đang
xúc động lắm. Chỉ có cái dở là rồi chúng ta lại quên đi rất nhanh. Tôi nhớ
những lần lòng mình sôi lên thầm hứa nhất định không bỏ qua chuyện nọ chuyện
kia. Nhưng chỉ ít lâu sau là tôi quên hết.
Để vượt lên sự nông nổi, tôi chỉ
muốn nhân dịp này chúng ta cùng suy nghĩ về gốc rễ của bạo lực trong đời sống.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét