Không chỉ làm cho con người nghèo khổ đi, cái chính là trong cơn băng hoại của thời hậu chiến , xã hội ngày nay cũng đang làm cho con người hư hỏng thoái hóa hơn bao giờ hết. Mỗi người trở nên khác mình, con người cũ tốt đẹp của họ như bị đánh mất đánh tráo, thay bằng một kẻ khác tồi tàn khốn nạn hơn.
Người ta gọi quá trình đó là quá trình tha hóa. Xã hội làm tha hóa con người. Mà mỗi con người thì tự tha hóa.
Cần nhấn mạnh rằng với lương tri sẵn có, hầu như tất cả mọi người đều tự phát chống lại sự tha hóa đó. Nhưng tất cả đều bất lực.
Xét cả quá trình, người ta dễ nhận thấy:
Nếu tạm gọi khả năng chống lại cái ác từ chung quanh tấn công vào mình làm hỏng mình là một thứ miễn dịch thì cái chất ấy ở con người ngày càng vơi cạn.
Và con người đã lùi từng bước.
Tình thế đó đáng để chúng ta bàn bạc nhiều. Sau đây là cách lý giải của tôi .
Bài viết này, tôi viết từ khoảng gần mười lăm năm trước, khi mà việc tố cáo tình trạng tha hóa còn bị coi là cái nhìn sai lệch, người đứng đắn không nên đả động tới không nên phân tích làm gì nhiều. Ngày nay tình thế đã rõ ràng hơn và cái cơ chế làm tha hóa con người đã bộc lộ đầy đủ sức mạnh hơn, còn khả năng chống lại xu hướng chung của mỗi cá nhân ngày càng yếu đi.
Tin rằng mỗi bạn đọc, bằng sự thể nghiệm của mình, sẽ có những bổ sung cần thiết cho bài viết còn quá hiền lành, do đó mà đã trở nên lạc hậu, của tôi.
Hồi nhỏ, cũng như một số bạn bè cùng tuổi, tôi là đứa
trẻ đãng trí, hay đánh mất những thứ lặt vặt: khi cái khăn mùi xoa, cái
mũ, khi quyển truyện hoặc cái bút chì. Thông thường bố mẹ ở nhà cho qua
không mắng mỏ gì đáng kể.
Nhưng đâu một hai lần, tôi nhớ không những bị đánh cho mấy roi cứ gọi là
quắn đít, mà trước đó còn bị hỏi căn hỏi vặn:
Điên hả , sao nhắc bao nhiêu lần cũng bằng thừa?
Chạy nhảy thế nào mà đánh mất, kể lại xem nào.
Thử nhớ lại xem, con đánh rơi ở đâu? Con đã để ý đi tìm chưa?....
Đến bây giờ tôi cũng không nhớ lần ấy đánh mất cái gì, chỉ đoán chắc là mấy
thử đắt tiền lắm, chứ không phải ba cái đồ vớ vẩn như mọi khi. Người ta chỉ
phải suy nghĩ về sự mất mát khi cái bị đánh mất được coi là quan trọng.
Liên hệ tới chuyện ngày nay:
Niềm thiết tha với cái tốt cái đẹp vốn nằm trong tâm trí chúng ta từ thuở
thiếu thời, khi đang còn cắp sách đến trường.
Mấy chục năm nay, Nhà nước cách mạng cũng luôn luôn kêu gọi mỗi thành viên
của xã hội gắng trau dồi đạo đức. Câu nói của thầy Mạnh "Phú quý bất
năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất” thường được nhắc nhở
vì trong một hình thức cũ, nó lại diễn tả tốt nhất nội dung chủ yếu của đạo đức
mới - sự vững vàng của nhân cách.
Nhưng liệu có thể nói mỗi người chúng ta đã
làm được điều chúng ta mong mỏi?
Giả sử bây giờ, ra giữa buổi họp, tôi bảo ông nọ bà kia là thoái hoá biến
chất, mọi người sẽ cho tôi là có hiềm khích gì đó với họ, nên mới ăn nói sỗ
sàng như vậy. Nếu tôi lại mạnh mồm khái quát rằng nay là lúc không ít người
trong chúng ta đang hư hỏng đi, thì người ta sẽ bảo tôi là liều lĩnh vô
căn cứ, là không có cái nhìn toàn cục, không thấy "mặt tốt là chủ yếu”.
Nhưng nhiều lúc ngồi một mình tỉnh táo, đối diện với lương tâm, hẳn nhiều
người chúng ta phải công nhận là quanh mình số người hiền lành thánh
thiện ngày một ít, số khôn ranh kiếm chác ngày một nhiều thêm.
Và tự ta
nữa, nghiêm khắc mà nói, ta cũng đang sống không phải như ta mong muốn.
Ở đây
không nói tới những tội lỗi đã thành danh mục quản lý của pháp luật, mà chỉ nói
tới những thói xấu nho nhỏ những thói xấu vẫn bị coi là không đáng kể, và dễ bị
bỏ qua:
Xoay xỏa vụ lợi. Làm dở báo cáo hay qua loa vô trách nhiệm. Khéo léo
tô vẽ mình trước cấp trên. Hùa theo đám đông, nói cho đám đông vừa lòng,
chứ không dám nói sự thật..
Có phải là không ít thì nhiều, hàng ngày chúng ta
đã để cho những thói xấu đó lộng hành? So với con người lý tưởng mà ta muốn
noi theo, khi bước vào đời, thì thật ra ta đang xa dần, thậm chí có những phẩm
chất tốt mà ta có từ lúc còn trẻ và cứ tưởng giữ được mãi, bây giờ đã bị đánh
mất.
Nay không còn là lúc sợ ai lục vấn mình như cậu bé năm xưa nữa. Nhưng có lẽ,
với tư cách người có học, sống nhiều bằng ý thức, cũng nên quan sát chính mình
xem xem một quá trình tâm lý như thế nào đã xảy ra, khi ta tự đánh mất cái phần
tốt đẹp ở con người mình như vậy.
Dưới đây là một vài nhận xét tôi rút ra từ kinh nghiệm bản thân và qua quan
sát những người gần gũi chung quanh:
1. Sự kiếm sống hàng ngày là một khái niệm lâu nay chúng ta hay lẩn
tránh và nó chỉ tồn tại như một giá trị ẩn, không được mang ra tính toán công
khai. Nhưng phải nhận nó vẫn là nhu cầu có thực, hàng ngày gây sức ép với mọi
người. Có nhiều việc ta biết là trái đạo lý song vẫn phải làm, chẳng qua chỉ là
nhằm kiếm thêm ít tiền bạc, để cùng với đồng lương còm cõi, duy trì sự sống của
bản thân và gia đình.
2. Các thói xấu lấn lướt ta mỗi ngày một ít. Thời gian đầu ta thường
vừa làm vừa tự nhủ: chỉ chấp nhận đầu hàng lần này nữa thôi, sau sẽ không bao
giờ tái diễn! Nhưng càng về sau, sự dằn vặt càng thưa thớt đi. Đời sống hàng
ngày mang lại bao nhiêu căng thẳng mệt mỏi, khiến cho mỗi người chỉ có cách
trượt theo thói quen và tránh nhất là gây thêm cho mình những phiền phức.
3. Có một điều ta thường viện ra để an ủi, ấy là khi thử đưa mắt quan sát
thấy không phải chỉ có riêng mình làm bậy, mà chung quanh, cả những người có
uy danh hơn, có trách nhiệm hơn, cũng đâu có giữ được lý tưởng - "Hơi
đâu gái goá lo việc triều đình" - đấy là lý lẽ của những cái đinh ốc
bé nhỏ.
4. Khái quát hơn, quả thật có nhiều việc thấy trái với lương tâm ta
vẫn cứ làm, vì xem ra chung quanh mình, mọi người đều hành động như vậy.
Mà cảm giác sống theo tập thể ăn vào ta rất nặng. Ta sợ trở thành đơn độc
lại càng sợ mang tiếng là chơi trội, dám khác mọi người(!).
5. Người ta ai mà chẳng vừa sống vừa trông trước trông sau xem cách sống của
mình được đánh giá ra sao, và được đền đáp ra sao. Đến lúc thấy bao nhiêu cố
gắng của mình cũng vô ích, những người tốt như mình thường thua thiệt, còn
những kẻ xấu cứ được đủ thứ và lại leo cao mãi lên thì đành ngán ngầm buông
xuôi (Sau khi phát hiện điều này, một số sẽ giãy giụa cốt vớt lại ít quyền
lợi mà họ cho rằng họ đáng được hưởng. Từ ấy trở đi, họ dám sống rất tàn bạo).
6. Chắc chắn trong ta không bao giờ chết hẳn con người lý tưởng, con người
tha thiết với sự nghiệp chung. Giả sử được xã hội dang tay dìu đỡ thì sau những
lầm lỡ ban đầu, cũng dễ tu tỉnh trở lại. Nhưng mọi chuyện quá ì ạch. Có vẻ
như điều mà xã hội mong đợi hơn cả ở các thành viên chỉ là những câu khẩu hiệu chung
chung. Cái phần suy thoái trong ta chớp ngay lấy cơ hội thuận lợi
đó. Nảy sinh tình trạng phân thân, sống một đằng, nói một nẻo và bởi lẽ,
trước mặt bàn dân thiên hạ, giữa thanh thiên bạch nhật, ta vẫn luôn mồm nói
điều tốt, nên càng yên tâm xoay xỏa kiếm chác trong bóng tối.
7. Đến lúc nào đó, ta chợt nhận ra "rằng quen mất nết đi rồi",
có lẽ sẽ không bao giờ hoàn lương được. Sự lo sợ có tới (lo sợ chứ không
phải hối hận) và để hóa giải, ta xoay sang cấu cúng, xin xỏ, hối lộ thánh thần.
Mê tín chính là mắt xích cuối cùng của sự tự làm hỏng, nhờ có mê tín, các khâu
hoạt động khác có thể diễn ra một cách êm đẹp. Đại khái giống như một thứ bảo
hiểm!
Khi một đứa trẻ đánh mất của quý gì đó, người ta phải căn vặn hỏi han xem
quá trình đánh mất diễn ra như thế nào bởi nghĩ rằng qua đó, giúp cho nó biết
tự giữ gìn của cải và từ nay trở đi không đánh mất nữa.
Quá trình tha hoá, quá trình tự đánh mất mình ở chúng ta có chỗ khác. Ai
cũng chỉ sống một lần trên đời, cái gì mất đi thì vĩnh viễn không lấy lại được
nữa.
Vậy cần gì phải mang bản thân
ra mà tra khảo cho thêm rách việc?
Có thể có một số người đã nghĩ thế và họ có lý của họ. Nhưng trong bài báo
này, tôi muốn để nghị một cách nghĩ khác: ít ra chúng ta cũng nên sòng phẳng
với nhau. Sự đánh giá chính xác về bản thân nên được xem như một phần di sản
của một lớp người đang sống để lại cho các lớp kế tiếp, và nếu như nhờ thế một
phần, mà những người sau ta sống không giống ta, tức sống tốt hơn, ấy là khi ta đã trở nên hữu ích.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét