CÂU CHUYỆN PHONG CÁCH, QUA CÁC NHÀ VĂN TỰ LỰC VĂN ĐOÀN
Chúng ta đang có một nền văn chương lan
ra theo chiều rộng. Nhà văn thời nay -- tôi chỉ nói riêng nhà văn trong nước -- đã lên tới con số hàng ngàn và thông
thường độc giả chỉ biết tên tuổi họ mà không biết họ có tác phẩm gì.
Lại đang có sự lặp lại nhau, giẫm lên vết
chân của nhau. Luôn luôn người ta bắt gặp những giọng điệu na ná như nhau, như
những biến thái từ một phong cách chung.
Giá kể lấy một loạt văn bản nào đó ra khảo sát:
về vốn từ và kiểu câu sử dụng;
về những mô-típ ẩn sâu trong cốt truyện( đối với văn xuôi) và cách cấu tứ ( với thơ);
...
rồi trên phương diện tiểu sử, nghiên cứu việc hình thành mỗi đời văn cũng như các ảnh hưởng trong ngoài nước nếu có
thì luôn luôn người ta sẽ thấy có sự trùng lặp. Trùng lặp rõ nhất là cái sự nghèo nàn , tầm thường, dấu hiệu của tình trạng sớm thoái hóa cạn kiệt.
Đối diện với những văn bản ấy mà bịt tên
tác giả đi thì trừ người trong cuộc còn bạn đọc thông thường thật khó biết được ai là tác giả của những trang những dòng quá giống nhau
như vậy.
Trong hoàn cảnh ấy, chúng ta nhớ lại Tự
lực văn đoàn như một tập hợp thống nhất mà đa dạng. Mỗi con người mỗi dọng văn
ở đây hằn lên như một cái gì rất riêng tư. Ngòi bút mỗi thành viên trong văn
đoàn khoe ra một vẻ đẹp riêng mà tất cả lại luôn luôn phối hợp với nhau, bổ
sung cho nhau. Việc tập hợp lực lượng ở đây không làm cho mỗi cá nhân thành
viên cùn mòn và lẫn vào nhau. Mà ngược lại làm cho họ trở thành chính mình hơn,
thuần thục mà độc đáo hơn .
Đó là một trong những bài học mà chúng tôi
muốn lưu ý khi tìm hiểu văn đoàn này với tư cách tổ chức văn học nổi tiếng bậc nhất trong lịch sử .
Chúng ta không thể trở thành những con
người của 80 năm trước.
Nhưng chắc chắn là nhìn vào họ ta sẽ hiểu ta
hơn. Cái việc luôn luôn
trở về với người và việc trong quá khứ hóa ra là một nhu cầu của tất cả những ai không muốn đi theo cái mạch thông thường mà muốn làm cho mình khác hẳn .
Dưới
đây là hai bài viết ngắn về hai ngôi sao sáng trong chùm thất tinh của Tự lực
văn đoàn năm ấy -- Khái Hưng và Thế Lữ.
Khác với anh em nhà Nguyễn Tường đậm chất văn chương Pháp từ đầu đến chân, Khái Hưng như từ lớp nhà văn cũ Tản Đà Tương Phố bước ra, nhưng vẫn chuyển theo
cái mới một cách nhuần nhị, vốn cũ nơi ông chỉ tạo thêm cho Tự Lực gắn bó
với văn mạch đương thời.
Trong khi các thành viên khác là những cây bút trí thức , tinh hoa , thì Thế Lữ lại có cái vẻ xù xì lam lũ. Thế Lữ cũng Tây nhưng là một thứ văn Tây gần với đại chúng hiện đại . Ông lại không ngại phiêu lưu khai phá. Với ông, các tờ báo của văn đoàn có thêm các loại mặt hàng rất cần với một đời sống văn học luôn luôn thay đổi.
Như thế đấy, hai nhà văn
tôi nói dưới đây mỗi người có một đường riêng và họ đã đi tới cùng trên con
đường đã lựa chọn hoặc người chủ trì của văn đoàn đã gợi ý cho họ.
Người có lẽ đã sinh vào mùa xuân
Văn học Việt
Nam nửa đầu thế kỷ XX là cả một quá trình hiện đại hóa gấp rút liên tục. Và một
trong những người đóng vai trò mở đường, người sớm mang lại cho tiểu thuyết
giai đoạn này những khuôn mẫu hoàn chỉnh, đó là nhà văn Khái Hưng.
Trong các sách tư liệu văn học không
thấy nói rõ ngày sinh tháng đẻ của Khái Hưng, song những người yêu văn ông dễ
đoán rằng ông sinh vào mùa xuân. Bởi văn chương Khái Hưng là một thứ văn trẻ
trung lại tự nhiên như cây cỏ. Vẻ mềm mại của câu, những ý nhị trong cách dùng
từ, sự chừng mực của giọng điệu… bấy nhiêu nhân tố gộp cả lại, làm nên cái
duyên dáng riêng mà cũng là một vẻ đẹp riêng, không chói lọi, nhưng dễ chấp
nhận.
Có thể là những ai sành sỏi sẽ nghiêng về
các loại văn có sắc thái thật đậm, hương vị gắt hẳn lên, tức những loại “đặc
sản” như văn Nguyễn Tuân, văn Nam Cao… Nhưng với số đông bạn đọc, chỉ thưởng
thức văn chương giữa trăm công ngàn việc tất bật hàng ngày, tôi nghĩ văn Khái
Hưng như một thứ cơm chín tới, thơm dẻo, rất vừa miệng.
Nên nhớ là những cuốn tiểu thuyết đầu tay
của nhà văn này ra đời từ đầu những năm ba mươi, khi nền văn xuôi mới còn
trầy trật tìm tòi, lúc thì chưa thoát khỏi chất biền ngẫu của văn xuôi cổ điển
(như trường hợp Tản Đà, Nguyễn Bá Học), lúc lại Tây quá (như trong một số thể
nghiệm trên báo chí của Hoàng Tích Chu). Tiếp nối một thành công khá nổi bật
trước đó là Tố Tâm, Khái Hưng đã cùng với nhiều người đương thời đặt
những viên gạch đầu tiên, trên con đường xây dựng một nền văn xuôi linh hoạt mà
lại tự nhiên như đời sống.
Gạch nối giữa Tản Đà và Nhất Linh
Cũng giống như nhiều người cùng lứa sinh
vào những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, Khái Hưng trước tiên là con người
của một giai đoạn chuyển tiếp văn hóa.
Tiểu sử Khái Hưng còn ghi rõ ông là con một vị tuần
phủ (quan đầu tỉnh ở các tỉnh nhỏ), thân phụ ông từng cũng nổi tiếng là hay
chữ, đã có thơ đăng ở Nam phong; và trước khi tiếp nhận học vấn ở các
trường tiểu học, trung học của người Pháp, ông đã theo đòi bút nghiên trong gia
đình để có được một căn bản Hán học vững chắc.
Người ta cũng lại biết rằng so với nhiều
đồng nghiệp khác, con đường văn nghiệp của Khái Hưng bắt đầu hơi muộn, mãi năm
36 tuổi tác phẩm đánh dấu đời văn của ông là Hồn bướm mơ tiên mới xuất
hiện trên tờ Phong hóa (1932).
Có thể dự đoán sở dĩ như vậy là do Khái
Hưng có một thời gian dò dẫm tìm đường, tâm thế sáng tác của ông không thể mới
như Nhất Linh (Nhất Linh sau chuyến du học ở Pháp) nhưng cũng không thể “nửa
chừng xuân” như Tản Đà, mà trên nét lớn phải là sự kết hợp của cả hai kiểu sáng
tác đó.
Và
Khái Hưng đã làm trọn vai trò của mình, vai trò một người tự đổi khác, đổi khác
đến hoàn toàn để thích ứng với thời đại.
Đọc văn Khái Hưng, tiếp xúc với những con
người trong văn xuôi của ông, dễ có cảm tưởng là trước mắt ta không có sự phân
biệt cứng nhắc Đông – Tây, mà chỉ có một thực thể văn hóa sinh động.
Ở đó, có sự muôn màu muôn vẻ của đời
sống, cái cốt cách nhân bản vốn là yêu cầu bắt buộc với mọi hoạt động tinh
thần.
Ở đó lại có sự tinh tế, có vẻ đẹp. Đây
không chỉ là cái hồn của văn Khái Hưng mà cũng là cái đích hướng tới của nhiều
tác phẩm văn xuôi ở ta, thời tiền chiến.
Một
căn bản văn hóa chắc chắn
Như những người thân trong gia đình từng
kể, trước lúc ngồi viết, Khái Hưng có thói quen ngâm nga mấy câu chèo cổ hay
trống quân.
Có dịp theo chân mấy anh em trong Tự Lực
văn đoàn một lần hứng lên kéo nhau xuống xóm ả đào, Hoài Điệp Thứ Lang (tức
Đinh Hùng) đã phác họa hình ảnh một Khái Hưng vùng vẫy giữa môi trường nghệ
thuật đó như sau:
“Khái Hưng đón lấy
trống và roi chầu ở tay Nguyễn Tuân một cách thành thạo. Với một dáng điệu ra
phết lạc phách giang hồ, anh ngồi vắt chân chữ ngũ rất gọn (rung đùi cẩn thận),
tay cầm roi chầu đúng kiểu phong lưu tài tử, và đầu nghiêng nghiêng, anh đánh
liền một hơi cả ba khổ trống sơ cổ,
tòng cổ, trung cổ – tiếng trống ròn tan dõng dạc khiến đào với kép đang
dừng phách, buông đàn để uống rượu, hút thuốc lào, bỗng giật mình sửa lại điệu
ngồi cho tề chỉnh và Nguyễn Tuân khoái trí, vỗ đùi la lên: Hay quá! Hay quá!
Không ngờ trống anh chàng Nửa chừng
xuân này nghe hào hùng đáo để”.
Ta cũng không nên quên rằng Khái Hưng lấy
tựa cho câu chuyện tình giữa Lan và Ngọc từ một câu thơ tương truyền là của Lê
Thánh Tôn, và được ghi lại trong Công dư tiệp ký của Vũ Phương Đề: Gió
thông đưa kệ tan niềm tục – Hồn bướm mơ tiên lẩn sự đời; cũng như về sau,
ông viết Tiêu sơn tráng sĩ dựa trên quá trình khai thác kỹ lưỡng Hoàng
Lê nhất thống chí cùng truyện thơ Sơ kính tân trang.
Đấy là một cực trong con người văn hóa
Khái Hưng – cực truyền thống.
Nhưng đây, còn một cực khác: sau Nửa
chừng xuân, Dọc đường gió bụi… Khái Hưng sẽ viết Đẹp, ở đó qua nhân
vật người họa sĩ tên Nam, nhiều quan niệm về nghệ thuật hiện đại vốn không lấy
gì làm dễ hiểu – vì chỉ mới bùng nổ và lan ra trong đời sống nghệ thuật bên
Paris ít lâu – lại được ngòi bút nhà viết tiểu thuyết Khái Hưng diễn giải khá
dung dị, tự nhiên. Trên con đường tiếp nhận văn hóa phương Tây, Khái Hưng cũng
như Nguyễn Tuân, Hàn Mặc Tử và một số đồng nghiệp khác cũng rất muốn đi tới
cùng, đi tới cái mới nhất, so với hoàn cảnh lúc ấy cho phép.
Từ rất nhiều chi tiết nho nhỏ như trên,
Khái Hưng hiện ra trong tâm trí chúng ta như một người cầm bút với một căn bản
văn hóa chắc chắn, xem việc viết văn như một hành động văn hóa, luôn luôn có
được lối tiếp cận toàn diện với những ảnh hưởng đương thời, và “tiêu hóa” được
chúng một cách dễ dàng.
Một dạng chuyên nghiệp
Có lẽ do sự bùng nổ của thông tin mà cũng
là vì sự đưa đẩy của thói quen, báo chí ta hiện nay – cả báo hàng ngày lẫn các
báo hàng tuần – gần như không bao giờ đăng tiểu thuyết. Nhưng trước đây, thời
tiền chiến thì đó là việc thông thường.
Từ Giông tố, Số đỏ của Vũ Trọng
Phụng, qua Quê hương của Nguyễn Tuân, Lều chõng của Ngô Tất Tố…
trước khi được in thành sách, nhiều cuốn tiểu thuyết nổi tiếng đã sống dưới
hình thức feuilleton, tức đăng dần trên mặt báo.
Lẽ tự nhiên là từ đó, nảy sinh ra lối làm
việc riêng của các nhà văn thời ấy.
Có khi cùng lúc họ viết mấy tiểu thuyết.
Và cứ hàng tuần, họ phải nộp đủ một số trang mà họ đã hẹn với báo.
Sự cảm hứng có bị khuôn vào theo đơn
đặt hàng. Nhưng để bù lại, tự nhiên ở các nhà văn hình thành một nền nếp, hơn
nữa, một quan niệm lành mạnh về nghề, hoạt động sáng tạo trở thành đều đặn.
Trong số các nhà văn chuyên viết tiểu
thuyết loại này, Khái Hưng phải được suy tôn là “tay tổ”. Nghĩa là đọc ông
người ta không bao giờ cảm thấy người viết ấy bôi bác, viết chiếu lệ cho xong
chuyện. Ngược lại, với lối làm việc ung dung tự tin, ngòi bút ông lui tới một
cách dễ dàng, tác phẩm của ông vừa có bố cục chu đáo, vừa giữ được cảm hứng
thường trực.
Có cảm tưởng như với nhà tiểu thuyết Khái
Hưng, không có việc gì là khó, chuyện gì rồi cũng viết được thành tiểu thuyết
hết. Tác phẩm của ông, thuần túy tưởng tượng có, dựa vào sách vở cũ để hình
dung lại cũng có; mà bám ngay vào những chi tiết thực của dòng họ ông, cái gia
đình lớn của ông cũng có.
Có lần nhân dịch mấy truyện của
Alphonse Daudet, Khái Hưng bảo: “Đọc
Daudet ta có những cảm giác êm thấm, dịu dàng. Tác giả dù muốn ta buồn lo yêu
ghét, cho chí kinh hoàng nữa, ta cũng chỉ buồn lo yêu ghét kinh hoàng… một cách
nhẹ nhàng”.
Những nhận xét như thế cũng là đúng cho
chính ngòi bút của Khái Hưng nữa.
Một
chỗ đứng riêng
Bao giờ cũng vậy, thế giới của những
người cầm bút là cả một tập hợp phong phú gồm những cách sống khác nhau và các
số phận khác nhau. Trở lại với thời tiền chiến, người ta dễ nhận ra một sự đa
dạng đáng ngạc nhiên:
Nhất Linh là người có học thức, là người khởi
xướng cả một phong trào; ý đồ ở ông luôn luôn có thừa, nhưng khả năng thực hiện
không phải bao giờ cũng theo kịp.
Thạch Lam vốn sẵn tâm huyết với đời,
nhưng thiếu một cái gì như sự tự nhiên, do đó, là sự dồi dào.
Lưu Trọng Lư phù du trôi nổi sống bằng
những nóng lạnh bất thường.
Vũ Trọng Phụng mạnh vì thù hận, nhưng cũng
khổ vì thù hận quá nặng.
Văn chương Nguyễn Tuân có cái thế của
cây cảnh, đẹp, cao sang, nhưng đơn độc, không gần với số đông…
Đặt bên cạnh những đồng nghiệp ấy, Khái Hưng
gợi ra hình ảnh một người cầm bút dung dị mà người ta dễ gần dễ mến. Ở ông,
không chỉ có cái uyên bác, cái lịch lãm của những ông đồ, ông cống, các nhà nho
tài tử, mà còn có cái tài hoa của những tay thợ khéo, làm nên niềm tự hào của
các làng nghề truyền thống thời xưa.
Một đời sống với văn chương, ông đã viết
rất đều đặn, và không có quyển nào đuối, và ở thể tài nào cũng có những thành
tựu. Chỉ riêng đóng góp của ông vào việc sử dụng và thuần hóa mà đồng thời cũng
là hiện đại hóa tiếng Việt, đã đủ khiến người ta phải xếp ông vào hàng ngũ các
bậc thầy của văn chương ở nửa đầu của cái thế kỷ mà ông đã sống và viết.
Mở đường táo bạo và dừng lại
đúng lúc
Trong
một bài thơ mang tên Lời mỉa mai Thế Lữ viết:
Tôi dấn bước đầu trong cảnh trần gian
Ông
cũng là tác giả của hai câu thơ mà Xuân Diệu thích nhắc lại:
Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy
Ngàn năm chưa dễ đã ai quên
Nên hiểu cái ấn tượng về sự mở đầu này
như thế nào? Lý do cụ thể, tức là cái cớ để viết, có thể rất giản dị (một kỷ
niệm của tình yêu, tình bạn, một chuyến đi; một lần gặp gỡ).
Nhưng theo tôi, đặt vào hoàn cảnh sinh
hoạt văn nghệ thời tiền chiến và tâm thế của tác giả, người ta vẫn cảm thấy như
có mối liên hệ xa gần với cái bước đi ban đầu của những người viết văn làm thơ
xứ này, khoảng những năm 30, đó là khi các nhà văn nghệ chính thức từ giã cái
mẫu hình văn học trung cổ và dần dà làm cuộc khai phá để gây dựng nền văn học
hiện đại.
Bởi vì ở thơ, sự bắt đầu này quá rõ, và lại nẩy
sinh ồ ạt, nên có cả một phong trào, gọi là Thơ mới, nó đối lập hẳn với
thơ cũ. Song nhìn rộng ra, phải thấy cuộc biến động xảy ra ở cả văn xuôi, ở
kịch, bao nhiêu thay đổi đã đến với người ta trong cách làm, cách hiểu về văn
học.
Là một người có mặt rất sớm, hơn nữa, có
công dựng tạo nên và thúc đẩy sự thay đổi, thì trước thời buổi này làm sao Thế
Lữ không xốn xang cảm động cho được?
Trong một truyện ngắn mang tên Trăng
ngàn, Thế Lữ viết về nhân vật Tuấn.
“Anh thấy mình vẫn sáng suốt để nhận
thấy sự rung động của tâm hồn. Anh phân tích hoài, ngẫm nghĩ hoài. Người trong
cuộc luôn luôn đứng ra ngoài để nhìn trở vào. Nhà tài tử đang lúc phô diễn tự
thả cho tâm trí lùi xa và tự ngắm dáng điệu mình trong sân khấu. Tuấn thuộc vào
hạng nghệ sĩ giàu tình tứ và cảm giác muốn tận hưởng các trạng huống của tâm
trí cũng như muốn thưởng thức hết các vẻ đẹp của phong cảnh trần gian”.
Khi dẫn
lại đoạn văn này, trong cuốn Việt Nam văn học sử giản ước tân biên, một
nhà nghiên cứu ở Sài Gòn trước đây là Phạm Thế Ngũ đã lưu ý: “Tuấn đây hẳn là
một hình ảnh của Thế Lữ. Cái khuynh hướng phân thân và tự quan sát ở đây đã tạo
ra một con người tài tử về cảm giác, lãng mạn một cách thức tỉnh, không chịu để
cho một cảm giác nào lọt vào ý thức mà không đưa qua cái lọc phân tích trước”.
Về phần mình, chúng tôi muốn nhấn mạnh
thêm là trong cái thói quen làm gì, rung cảm gì cũng có sự tự ý thức rành mạch,
vừa xúc động, vừa biết ghi nhận sự xúc động ấy, và trong chừng mực nhất định,
chủ động hướng dẫn nó, Thế Lữ đã hiện ra như một nhà nghệ sĩ kiểu mới, khác
biệt rất nhiều so với các bậc tiền bối, từ Tản Đà trở về trước.
Cái cảm giác thuở ban đầu, bước đầu mà
Thế Lữ hay nói trong thơ nảy sinh từ nhận thức về sự khác biệt đó. Hướng cả đời
mình vào một sinh hoạt văn học còn đang mới mẻ, cuộc phiêu lưu tự dò dẫm, tự
tìm đường của ông diễn ra trên hầu như tất cả các phương diện của nghề nghiệp.
Và nó cũng được khởi động ngay trong cái khu vực tưởng ổn định nhất, và khó
thay đổi nhất, là hình thức thể loại, bao gồm cả thơ lẫn truyện.
Nếu có
dịp đọc lại Mấy vần thơ người ta sẽ không khỏi ngạc nhiên khi thấy sự
tồn tại đồng thời ở đây cả những bài thơ giàu nhạc điệu, lẫn những đoạn quá đậm
chất văn xuôi.
Bên cạnh
những:
- Tiếng ve ran trong bóng cây rậm mát
Giọng chim khuyên ca ánh sáng mặt trời
Gió nồng reo trên hồ sen dào dạt
Mùa xuân còn, hết? Khách đa tình ơi!
- Mây hồng ngừng lại sau đèo
Mình cây nắng nhuộm bóng chiều không đi
Trời cao xanh ngắt – Ô kìa
Hai con hạc trắng bay về Bồng Lai.
Là những:
- Tiếng pháo rắc trong thành phố vắng
Mưa phùn rây cùng ánh đèn yên lặng
Gợi lên mặt đường đen, loáng và xa
Hai dãy nhà kín cửa đứng chơ vơ
Điềm nhiên mặc kệ con người vơ vẩn
- Thế Lữ nghĩ ba hôm mới nói
“Ô phải đây”. Rồi ở ngay Hà Nội
Anh ta vừa hoạt động vừa mơ màng
Lúng túng như anh mán học làm sang
Trong một bộ áo quần rất lịch sự.
Có thể
cắt nghĩa: đây là do bước đầu thơ mới còn vụng dại, nên mới lúng túng như thế!
Nhưng theo chúng tôi có thể nghĩ khác: đấy là những cố ý của Thế Lữ. Cố ý làm
ra vẻ văn xuôi để đi ngược lại cách hiểu thông thường về thơ. Cứ làm sao khác
thơ cũ đã, rồi mọi chuyện điều chỉnh sau.
Hoặc như trong thể truyện, một người lịch
lãm như Thế Lữ hẳn thừa biết rằng ở phương Tây cũng như phương Đông, loại
truyện kinh dị, nhất là truyện trinh thám, luôn luôn bị người ta coi thường,
chỉ xếp vào thứ văn học hạng hai, hạng ba.
Song chính vì thế, ông bắt tay viết, viết
cho thiên hạ thấy rằng những thói quen cũ cần phải thay đổi, và mọi chuyện cần
được nghĩ lại.
Sự khai phá mở đường thường khi đồng thời
là một sự thách thức. Nhưng có hề gì với con người có một ý chí vững chắc như
tác giả Mấy vần thơ, mà như Hoài Thanh, tác giả Thi nhân Việt Nam nhận
xét, là trong cuộc đấu khẩu giữa Thơ mới – Thơ cũ thời ấy, chỉ bằng những vần
thơ của mình, Thế Lữ đã mang lại chiến thắng cho Thơ mới mà không cần tranh
biện. Quả thật, không có một chút quá đáng nào trong lời ông tâm sự với Xuân
Diệu: cái ý phá vỡ những lề lối trói buộc là nhất quán trong tôi.
Liên tục
vượt qua thói quen cổ hủ, cảm giác mở đầu có đến với tâm trí Thế Lữ một cách
thường trực thì cũng là điều dễ hiểu.
Nhưng nhu cầu hoạt động thì nhiều, mà sức
lực mỗi người chỉ có hạn. Luôn luôn mở đầu tức đồng thời cũng có nghĩa là phải
luôn luôn dừng lại, hơn thế nữa, luôn luôn từ bỏ những con đường vừa khai phá.
Cái luật
đời thông thường đó cũng xảy ra với Thế Lữ, và chỗ hơn người của ông, là ông
rất chủ động trong cái việc dừng lại ấy.
Mặc dù là một trong những người mở đường
cho thơ Việt Nam hiện đại, song trước sau, Thế Lữ chỉ là tác giả một tập thơ
duy nhất.
So với Thế Lữ, Xuân Diệu đến với thơ có
chậm hơn vài năm, song trên đại thể, có thể bảo họ là cùng trang lứa. Ấy vậy mà
một bên đời thơ của Xuân Diệu kéo dài tới hơn 50 năm, trong khi ấy bên kia, đời
thơ của Thế Lữ chỉ khoảng 5 năm, nghĩa là mười lần ít hơn, sự khác biệt thật là
khủng khiếp.
Ở đây, chúng tôi không có ý định so sánh xem đóng góp về văn học ai lớn
hơn ai. Đứng về tâm lý của người sáng tác văn chương, chỉ xin nêu lên một nhận
xét: nếu như ở phương Tây, người ta thường được chứng kiến hiện tượng một vận
động viên, một cầu thủ, một diễn viên sân khấu hay một nhạc công tuyên bố giã
từ đấu trường, chia tay với sàn diễn đúng vào lúc tài nghệ lên đến đỉnh cao,
thì hầu như điều đó, không có ở Việt Nam.
Nói hẹp trong phạm vi nghề văn, trừ phi trời
bắt tội không viết được nữa không kể, còn thông thường ai đã làm nghề này
thường cứ thế làm mãi và rất thích được khen rằng càng già càng dẻo càng dai
(mặc dù nhiều khi chung quanh chỉ nói vậy cho phải phép).
Nghĩa là những người biết tự hạn chế và
dám đặt dấu chấm hết cho một phần sự nghiệp của mình, loại đó quá hiếm.
Đặt
vào hoàn cảnh ấy mới thấy cái hiện tượng Thế Lữ ngay từ 1936-1937 đã nồng nhiệt
giới thiệu Xuân Diệu và như các nhà văn học sử thường viết, tự nguyện nhường
ngôi bá chủ thi đàn cho Xuân Diệu, để rồi dứt khoát không làm thơ nữa… cái hiện
tượng ấy quả là bất thường, độc đáo.
Kể
ra, cách tồn tại trong văn chương là muôn hình muôn vẻ, không ai giống ai, mà
trong việc dùi gắng nhẫn nhịn bám trụ lấy nghề, “một tấc không đi một ly không
rời”, nhiều cây bút ở ta cũng cố tự khai thác, tự làm giàu mình thêm và có
những đóng góp cho văn học.
Tuy nhiên, cũng đã đến lúc nên nói là ở
đây, không khỏi có những trường hợp, sự dùi gắng đồng nghĩa với sự ham hố quá
đáng, không tự biết mình, và cái sự
kéo dài gắng gượng và tùy tiện này làm cho một số tác giả trong một số trường
hợp, hiện ra cũ mòn, nghèo nàn cằn cỗi, mình lặp lại mình không xong, nên đánh
mất luôn cả tình cảm sẵn có nơi bạn đọc.
Trở lại với trường hợp Thế Lữ, bởi lẽ
trước sau ông vẫn có một vị trí danh dự trên thi đàn, nên sự dừng lại của ông
càng đáng khâm phục.
Nếu lại lưu ý thêm là về sau, ông cũng bỏ
luôn cả truyện kinh dị, truyện đường rừng để chuyên chú vào sân khấu, thì người
ta càng có lý để khái quát: đây không chỉ là một nghệ sĩ biết khai phá mở
đường, mà còn là một người luôn luôn biết dừng lại đúng lúc.
Đó là một khía cạnh trong con người
nghệ sĩ nơi ông, một phương diện của tài năng vốn có nơi ông và phải nhận đó là
việc làm táo bạo, đi ngược thói thường, nên trên cái nền chung của thời gian
lịch sử, lại càng hiện ra như là một bài
học cho hậu thế.
Đã in trong Cánh bướm
và đóa hướng dương 1999
0 nhận xét:
Đăng nhận xét