Lời dẫn
Các
vấn đề của đời sống văn nghệ luôn luôn diễn biến theo cùng một nhịp với sự vận
động xã hội .
Sau
chiến tranh, có việc thống nhất đất nước, việc sắp xếp người vào bộ máy mới.
Trong văn nghệ cũng có việc sát nhập các tổ chức văn nghệ, việc kết nạp các hội
viên hội văn nghệ giải phóng vào các hội TW…
Tuy
nhiên, có tác động chi phối lớn nhất và chiếm vai trò chủ đạo của việc tái cấu
trúc lúc ấy -- tái cấu trúc theo nghĩa dùng đầu thế kỷ XXI -- là việc
sắp xếp lại những cương vị chỉ huy. Theo lô-gich thông thường, người từ mặt trận
quay trở về phải được đền đáp bằng cách nắm các cương vị quan trọng hơn, có
tầm tác động lớn hơn. Điều đó cũng phù hợp với một thực tế là bộ máy TW trong
chiến tranh đã già cỗi và trở nên quan liêu. Mọi người hy vọng lực lượng từ
chiến trường về sẽ mang lại cho sinh hoạt văn nghệ một nét mặt mới.
Trong
chiến tranh mọi việc ở Hội nhà văn quy tụ vào nhà văn Nguyễn Đình Thi. Từ đầu
1979, nhà văn Nguyên Ngọc được cử làm làm Phó Tổng thư ký, thay thế ông Thi,
điều khiển công việc hàng ngày.
Trước
đó, về phương diện Đảng, một Đảng Đoàn mới
của Hội nhà văn được chỉ định, có Nguyễn Khải, Giang Nam…và Nguyên Ngọc được giao chức bí
thư Đảng Đoàn. Chỉ chờ Đại
hội nhà văn là ông sẽ trở thành Tổng thư ký.
Nhiều
người rỉ tai nhau sẽ có ngày Nguyên Ngọc đóng vai trò của Tố Hữu.
Nhưng
cuộc chuyển giao quyền lực không đơn giản.
25/5
Từ khi về nắm Hội, Nguyên Ngọc
thường có mấy nhận xét tổng quát về văn học sau chiến tranh:
- quan liêu hóa, xa đời sống
- có xu thế lảng tránh, khiếp
nhược
- Kết quả -- chúng ta có một nền
văn học yếu kém. Vừa thiếu hiện thực, vừa thiếu lý tưởng.
Hôm nay họp nghe tình hình
phê bình - lý luận, Nguyên Ngọc lại nói văn học ta không có tính tư tưởng. Lùi
về mấy năm 1969-70, ông cho rằng hỏng từ đấy. Nên 1974 mới có vụ này vụ nọ và
bây giờ mọi chuyện mới không ra sao.
( Một người như PTDuật bảo văn
nghệ hỏng từ 1973-74 v.v…Có lẽ điều đó liên quan tới vụ Vòng trắng của Duật?)
Trong bụng tôi nghĩ, nhưng thấy
nói ra không tiện:
+Là một người tốt, có thiện chí,
cho nên Nguyên Ngọc cảm thấy rõ các nhà văn đang khiếp nhược trước thực tế. Nhà
văn kéo nhau đi làm thuê. Văn chương lẫn lộn hay dở.
+Nhưng là một nhà chính trị, cho
nên Nguyên Ngọc hay cắt nghĩa bằng những nguyên nhân gần.
Nhân ngồi trong phạm vi hẹp mấy anh em với nhau, tôi nói cảm tưởng
chung về văn học ta bây giờ. Một
nền văn học không có tác giả mà như một đám đông, một phong trào. Cũng tức là
một nền văn học không có cấu trúc, từng lớp phân biệt, mà mọi người đều lập
nghiệp cùng một kiểu và làm những việc na ná giống nhau.
Về nội dung chỉ thấy những sự
lặp lại. Cái mô típ ước mong được dùng làm kết luận cho mọi sự biến động.
Không có đóng góp nào mới về mặt
hình thức, mà chỉ có những trò tiểu xảo v.v…
Mấy câu của tôi được xem là quá
sốt sắng, đến mức ông Khải phải bảo Nhàn xem có thể nói điều gì lạc quan hơn
không. Nguyễn Thành Long bảo đúng, nói thế nào không còn cái chung nữa, thì còn
đâu ông Khải với ông Ngọc. Huy Phương tâm sự, chúng ta là những nhà văn sống
cầm hơi, những người hỏng rồi. Nguyễn Kiên an ủi, chán mãi rồi lại phải tìm ra cái vui
thôi.
3-6
Theo đề xuất của Nguyên
Ngọc, các cơ quan Hội Nhà văn tập trung lo chuẩn bị Đại hội. Sẽ có đủ thứ thảo
luận, ra mắt.
Trước Hội nghị Đảng viên có hai
hội nghị trù bị.
Một là hội nghị Đảng Đoàn gặp những người chưa phải
đảng viên.
Không hiểu sao hội nghị này lại thấy
nổi cộm vấn đề thế hệ. Tôi ghi được vài ý. Hà Minh Đức: Bây giờ nhiều người
"tiếng cả nhà thanh" vốn liếng không mấy, tác phẩm không có, nhưng
tiếng rất to.Trần Ninh Hồ: Chúng tôi là con em cách mạng, chúng tôi phải hơn
các anh lớp trước chứ.Bùi Bình Thi: Chúng tôi chỉ kém các anh tí tiếng Tây v.v..
Trần Ninh Hồ nói thêm: Bộ lao
động ký giấy cho 2 vạn học sinh VN ra nước ngoài học nghề một lúc. Sao các anh
không dám cho chúng tôi đi. Chúng tôi quét tuyết cũng được, bồi bàn cũng được,
nhưng sẽ có việc, và về có lúc viết được.
Hai là cuộc họp của những người viết văn
trong quân đội. Cũng lại chuyện
nghề nghiệp, chuyện thế hệ chứ không phải chuyện tư tưởng như ông Ngọc chờ đợi.
Thu Bồn như sấm chớp, lại như cỏ
dại, Thu Bồn bảo các anh có gì để cho tôi tin? Tôi đã phải lo lấy bao nhiêu năm
nay. Xem ông chủ xuất bản nào tới thì làm vừa lòng ông chủ ấy. Thế thôi. Còn
thì nhìn kỹ xem phụ trách lãnh đạo văn học cách mạng chỉ là những con người của
xã hội cũ. Đối với chúng tôi, họ là một thứ cha ghẻ, không bao giờ họ có thể
yêu tôi và lo cho tôi được.
Nguyễn Đức Mậu tuyên bố cần gì
phải học (cả ông Hà Huy Giáp cũng nói thế, -- Nguyễn Đức Mậu nhấn mạnh) chúng
tôi chả kém gì những người đi trước; cứ viết đi, cứ viết đi, kẻ nào mạnh kẻ đó
thắng….
11-13/6
Trong Hội nghị
Thoạt đầu, là những lời kêu ca.
Ông Mai Ngữ giống như những bà
già ở nhà quê, suốt đời tham lam vơ vét, nhưng thỉnh thoảng lại ứa nước mắt rên
rỉ. Ông Ngữ bảo, những cái ông để tâm huyết thì chả ai coi ra gì còn những cái
ông viết nhảm thì lại được săn đón. Ông buồn cho cuộc đời của mình. Và ông khóc.
Nhưng rồi bi kịch trở thành hài
kịch, đó là khi ông Mai Ngữ bảo rằng đêm nào ông cũng khóc. Dĩ nhiên, ta phải
hiểu đêm nào ông cũng khóc vì ban ngày ông tham lam, tham mà không được. Thuộc
loại người tự làm hỏng mình, MN là thế, không gì cứu được kể cả thất bại.
Rồi đến những lời tố cáo.
Phan Tứ nhắc lại các luận điểm của bí thư Đảng
Đoàn Văn Nghệ cũ, ông Hà Huy Giáp:
- Xã hội không có bi kịch. Người
anh hùng không băn khoăn.
- Văn học không cần hư cấu. Ngày
trước, thời đại lạc hậu mới cần hư cấu, nay chỉ cần người thực việc thực.
Người biên tập = người lính gác,
người xét chứng minh thư.
Hoàng Ngọc Hiến phát biểu như
một cái nhìn khách quan, nhìn từ bên ngoài :
- Lý luận là năng lực nhìn
sự việc từ nhìn sự vật từ nhiều góc độ
- Người có lý luận = người có
khả năng tổ chức, kết cấu.
- Nhà trường giúp vào việc đó.
- Nhà trường đại học có khả năng
làm cho con người trở nên ngu xuẩn. Ở ta hôm nay là thế.
Có vẻ như ông Hiến muốn mang lại
cái mà Đảng Đoàn mới đang thiếu – lý luận. Việc này đã bắt đầu từ nhiều ngày
trước và hôm nay ông Hiến chỉ tiếp tục.
Tô Nhuận Vỹ kể chuyện đời sống
cơ cực, các cô gái Huế che mặt đi bán cuốn Từ
điển Anh Việt, về lấy tiền nuôi các em.
Tô Nhuận Vỹ nói tiếp:
-- So với những năm 60, thì hiện
nay, cái mà chúng tôi thiếu hơn cả là lý tưởng. Các anh bàn chuyện cho chúng
tôi học ngoại ngữ, học trường nọ trường kia. Nhưng làm sao đây, để chúng tôi
thêm giàu có về mặt lý tưởng.
Nguyên Ngọc thích lắm, sau còn
nhắc lại mãi.
Một hội nghị như thế này, có chi
là lý luận đâu. Người ta chỉ chia sẻ với nhau một ít lo toan.
Vài chuyện quá đáng quá, đại
loại như ở Sài gòn, vừa nghe có một vở cải lương mang tên Người tù vượt ngục thế là chưa biết nội dung ra sao, hãy
cấm cái đã. Vì tại sao lại bảo đồng chí mình người tù.
Tại một tỉnh nọ, người ta dựng
một vở kịch viết về NgĐình Chiểu, tỉnh uỷ chỉ có một đề nghị nhỏ, phải cho Ng
Đình Chiểu thắng, thắng, từ đầu đến cuối.
Ở nước này, rồi mãi người ta vẫn
chưa thôi ngạc nhiên vì sự ngu dốt và
không ai dự đóan hết những hậu quả của nó.
Ông Phan Tứ tiếp tục câu chuyện
về ông Hà Huy Giáp. Đâu hồi đó họ học nghị quyết X. của Đảng. Trên phát động
cho nói, ba ông trung ương uỷ viên Trần Hữu Dực, Hà Huy Giáp, Hoàng Tùng đến
nghe. Ông Hà Huy Giáp khuyến dụ anh em hãy cứ nói sự thật. Nếu có phải treo cổ,
tôi xin treo cổ bên cạnh các anh.
Hình như sau đó, cấp trên lảng
hết, chả ai giải đáp, tức chả ai đứng ra đối thoại trở lại cả. Tệ hơn nữa, trên
báo chí công khai mở một đợt phê phán văn nghệ, gọi đó là một luồng tử khí
chống Đảng.
Ai cũng biết kịch bản này không
phải của ông Hà (người ta gọi HH Giáp là thế), nhưng ông vẫn phải chịu trách
nhiệm.
Bùi Hiển bảo nói chuyện cũ
thì dài dòng lắm, chính trong cái sân nhà 51 Trần Hưng Đạo đây, bao nhiêu
chuyện và mỗi con người có bao nhiêu nét mặt.
Bảo Định Giang kể đã
có lần lên tiếng bảo vệ Văn
nghệ, bảo vệ Nguyễn Tuân. Hồi ấy, ông Tuân cho đăng bài viết về Giò lụa trên báo Văn hoá nghệ thuật, và
bị kêu. Bảo Định Giang bảo viết thế chả hay ho gì, nhưng có lẽ cũng không nên
nói là có tội gì!
Ông Bảo Định Giang kể ôngTuân
bấy giờ cũng tâm sự:
- Mình là cái thằng không có gì
mà ăn, nói giò chả trên giấy cho sướng miệng vậy. Nhưng cái thằng ăn giò chả
thật nó lại đánh mình.
Sau buổi họp, Chế Lan Viên bảo
mình già về hưu chắc phải đề nghị Phan Tứ vào Đảng Đoàn. Bởi lẽ hắn đáng sợ
quá. Cái gì hắn cũng nhớ.
Một chuyện khác của Phan Tứ. Hồi
ấy ông đang ở nhà xuất bản Giải
phóng. Được lệnh trên, phải làm gấp một tập người tốt việc tốt của miền
Nam. Mấy anh em thức đêm thức hôm để làm, đâu 4 ngày xong. Chợt có hai ông cán
bộ của Cục xuất bản đến bảo: Thôi đi, các anh không thấy 5 triệu cuốn đang ế
xưng ra kia kìa.
Khi Phan Tứ nói, thỉnh thoảng
mọi người lại cười rộ lên, như được xem một tiết mục xiếc, kìa, người đi xiêu
vẹo như vậy, mà không ngã. Lãnh đạo buồn cười thế đấy.
Nghe mọi người cười tôi hơi ghê
ghê, y như sống giữ một bày ma.
Không phải cầu toàn đâu, nhưng
tôi thấy chưa phải là quỷ dữ đã tới. Mà những đổi thay lớn chỉ có thể bắt đầu
bằng sự có mặt của quỷ dữ.
Bà Vũ Thị Thường mắng mấy người
khác, nghe những chuyện như thế này, sao tôi chả thấy ông nào đỏ mặt, tức xấu
hổ. Mà chỉ thấy các ông cười là sao!
Bây giờ đồng chí Hà Huy Giáp đã
về vườn — Phan Tứ tiếp tục-- Nhưng tôi thấy chúng ta không nên đả kích cá nhân
đồng chí Hà Huy Giáp. Chúng ta không nên cười như vậy. Nếu cứ đà này, chúng ta
sẽ cười luôn cả Trung ương không biết chừng.
Vũ Đức Phúc mở đầu bài tham luận
của mình bằng cách phê phán bản đề dẫn của Nguyên Ngọc.
1. Nhấn mạnh quá đáng tính sáng
tạo. Bảo rằng văn nghệ học theo đời sống, không phải sao chép đời sống, mà là
học cái tinh thần sáng tạo ở trong đó. Như vậy là rơi vào Garaudi, sáng tạo là
sáng tạo huyền thoại!
2. Chưa lý giải chính xác mối
quan hệ giữa văn nghệ và chính trị. Phải nói tới đường lối của Đảng. Nó như cái
lưới, ta có làm gì thì cũng không thoát khỏi nó, không thóat những vấn đề đã
được nêu lên trong các nghị quyết.
Ví dụ, theo tôi (VĐP), từ lâu,
Đảng đã yêu cầu văn nghệ phải có nhiệm vụ phê phán. Văn nghệ không làm, là
khuyết điểm của ta. Tôi đề nghị thời gian tới, Hội Nhà văn ta mở một chiến dịch
chuyên về việc này.
Về sau, khi phê phán Vũ Đức
Phúc, Nguyễn Chí Trung có một ý rất hay. Theo ông, người ta tuyệt đối hoá chính
trị và coi văn nghệ chỉ là cái thứ hai. Nhưng đâu phải vậy. Tại sao nhiều giai
đoạn lịch sử đã qua đi, mà tác phẩm văn học viết về giai đoạn đó lại còn. Văn
nghệ không phải chỉ là cái quả, có lúc nó còn là cái nhân nữa.
Đặt ra vấn đề con người, câu
chuyện không có gì là siêu hình cả. Chính nó là vấn đề nhân đạo CSCN.
Có điều thực là ngoạn mục: sau
khi tuyệt đối hoá chính trị người ta lại rơi vào chỗ tuyệt đối hoá văn nghệ.
Làm sao mà văn nghệ đơn độc làm được bao nhiêu việc người ta vốn kỳ vọng ở nó.
Tôi nhìn ông Vũ Đức Phúc gầy ốm,
như một ông giáo già ở nông thôn. Sao một con người như vậy, lại có thể gây ra
bao nhiêu sóng gió cho văn học trong vòng hơn chục năm nay. Ông ta vừa như là
đao phủ, muốn khai tử một ít giá trị mà một người như tôi cho là tốt đẹp (đúng
hơn là những cái muốn trở thành giá trị tốt đẹp), vừa như bà đỡ, nâng đỡ cho
những thứ mặt hàng mà một người như tôi cho là hàng giả -- ông khác với tôi quá.
Được cái, theo tôi hiểu, ông
không giả dối. Khác với vài nhân vật đàn em lươn lẹo, ông luôn luôn là mình,
kiên trì, nhạy bén, tỏ ra đầy sức sống trong việc bảo vệ niềm tin. Tôi nể phục
cái sự kiên cường của ông, ông không đầu hàng, không thay đổi, ông ta sống với
lòng tin rằng mình đang làm
những nhiệm vụ lớn.
Vũ Đức Phúc đúng là hạng chiến
sĩ trên mặt trận văn học (như tên một tác phẩm của ông đã đề
rõ). Chỉ hiềm, cái quan niệm về người chiến sẽ ấy, theo tôi, cổ rồi. Cái mà một
người như tôi bây giờ hay
nghĩ, người làm công tác văn nghệ trước tiên phải là một người lao động. Bởi
nói tới chiến sĩ, tức nói tới việc chấp hành mệnh lệnh từ trên ban xuống một
cách vô điều kiện, con người lấy đâu ra sự sáng suốt để làm chủ mình. Với nghĩa
vụ chỉ đâu đánh đấy, con người ta vừa quá máy móc lại vừa quá hèn kém. Còn như
nói vai trò của người làm văn nghệ như một người lao động tôi thấy có gì khả
thủ hơn. Mỗi người có thể giỏi có thể kém. Mỗi loại người có độc giả riêng
Chế Lan Viên lên tấn công
lại Vũ Đức Phúc một số điểm chủ yếu liên quan đến con người chứ không phải luận
điểm học thuật.
Nhắc lại câu Vũ Đức Phúc
bảo ông Hà Huy Giáp về vườn, Chế Lan Viên bảo như thế là láo (Vũ Đức Phúc từng
nói: “Ai động vào Trung ương tôi đánh bỏ mẹ “).
Vũ Đức Phúc nói một câu chuyện
gì đó về văn học, hình như là cần khen um mọi chuyện lên, Chế Lan Viên liền bảo
như thế là chưa được, một người làm công tác nghiên cứu văn học chưa được, một
Viện phó lại càng chưa được, tôi đề nghị cách chức Viện phó.
Cuối cùng, Chế Lan Viên còn
ngoặc được vào cái ý là nghiên cứu văn học đến đâu chưa nói, nhưng văn viết ra
phải có văn. Nếu không, tôi đề nghị lập một cái hội lý luận riêng, chứ không để
như thế này mãi được, không để cho các nhà lý luận thô thiển thao túng cả văn
chương… Một đề nghị rất hợp lý đấy. Đến mức, sau khi ông Chế Lan Viên nói xong,
trong hội nghị thấy truyền tay nhau một cái giấy cáo phó, ý như thể là Chế Lan
Viên đã làm một công việc sinh phúc là khai tử cho Vũ Đức Phúc.
Hoàng Xuân Nhị, không được
triệu tập cũng tới, song nói không được ai để ý. NgKhải bảo thôi hôm nay thì
thầy Nhị của các ông hoàn toàn chết rồi.
Sự kiên trì của mấy ông già thật
đáng sợ. Hôm sau, ông Nhị còn xin xỏ nhiều lần, để cho phép mình phát biểu, và
ông Khải lại gạt đi, rất nhanh nhạy.
Chỉ khi ông Tố Lành đến, HX Nhị
mới hồi sinh. Ông hân hoan ra mặt, ở lại chuyện trò với ông Lành vẻ rất tương
đắc. Những xác chết hôm qua, hôm nay tự nhiên thấy hồng hào tươi tắn hẳn
lên-- Ng Khải nhận xét.
Tố Hữu đã nói gì?
- Thực tế là muôn vàn tốt đẹp.
- Vấn đề không phải là nhà văn
sáng tạo, nhà văn bịa đặt. Anh cứ ghi chép đúng thôi, nó đã thành ra tác phẩm
lớn rồi.
- Đó là phương hướng công tác
văn nghệ của chúng ta những ngày tới. Bởi đó cũng là phương hướng của ta ngày
hôm qua. Có phải như đề cương nói, từ đầu những
năm 70, Văn nghệ ta bắt đầu hỏng đi ? Không,
văn nghệ của ta đang ngày một khá hơn v.v..
-- Phải biết bằng lòng với những cái
đang có. Khi người ta chưa có hoa hồng hoa cúc, cho người ta chùm hoa sim cũng
đã là nhân văn nhân đạo lắm rồi.
Mấy điểm vừa nêu, nó là cái luận
cương văn nghệ của ta mấy chục năm nay. Hình như người ta không thể nói gọn hơn.
Những nguyên tắc mà cấp trên dạy
dỗ chúng tôi hôm nay được nói ra rất đơn giản lại có vẻ đúng nữa. Đúng với mọi
trường hợp. Chỉ nhìn kỹ mọi chuyện, mới thấy nói chuyện không giản dị như thế.
Giản lược quá lại hóa lừa bịp.
Vừa
nghe ông Tố Hữu nói xong, Ng Đình Thi hào hứng hẳn lên “Các tướng trẻ cứ tưởng
là dễ ăn lắm...”
Nguyễn
Đức Nam bảo thế này rất khó tổng kết.
Nguyên Ngọc sốt ruột ra mặt. Nguyên
Ngọc muốn ông Lành về cho mau còn bàn chuyện tổng kết hội nghị. Ng Khải thì bề
ngoài ngược lại. Về sau, Khải bảo ngồi nghe ông Tố Hữu nói, thỉnh thoảng mình
phải làm bộ há mồm thật to, làm như không hiểu gì cả.
-- Nhỡ lúc ấy mà cấp trên giở mặt thì bỏ mẹ mình -- Nguyễn Khải
nói thêm khi giữ tôi lại cùng về sau tất cả mọi người.
Trong giới ông Khải vẫn được tiếng là người sắc sảo. Ai cũng
bảo là ông Ngọc phải nhờ ông này mới giải quyết được mọi việc. Đảng Đoàn ông Khải đã có tiếng đồn như vậy. Nghĩ thấy
kinh sợ. Lại nhớ có lần Ng Khải bảo: “Viết xong được một tác phẩm tốt, cho ra
mắt, thấy rủn cả người. Vì phải vượt qua nhiều cạm bẫy quá.”
Lần này, lúc lấy xe đạp ra về, Ng Khải bảo nay mai tôi lại
đi sáng tác được rồi, chứ còn việc gì phải lo mà làm tổ chức. Cứ xua anh em đi
thực tế là xong. Nhẹ mình. Y như các ông trước.
Với sự xuất hiện của Tố Hữu, hội nghị như bị dội một gáo nước lạnh.
Và không khí đó kéo dài râm ran mãi. NgKhải hôm trước cổ động hăng hái lắm, bây
giờ rụt lại “mình cũng không nên làm cho cấp trên giận dữ”.
Ngay sau Hội nghị Nguyên Ngọc đi vắng,
ông Khải ở nhà chạy bao sân chung cả Hội nên càng hoảng.
Khải
dao động lắm, Nguyên Ngọc xưa nay vẫn nhận định vậy.
Tuy nhiên, theo Ngọc, Ng Khải lại được cái giỏi chịu đòn.
Bùi Hòa dẫn một câu tổng kết của anh em – gọi là nặc danh thôi,
chứ chắc từ mồm Chế Lan Viên
Hội nghị đảng viên này:
- Quân sự lấn dân sự
- Bắc Trung lấn Nam.
- Trẻ lấn già.
- Tổ chức lỗi thời.
- Lý luận dài dòng
4/7
Theo Xuân Trường giao ban ở trên, cuộc họp hội nghị đảng
viên gây cho anh em nhiều hoang mang. Báo cáo của NgNgọc có một số sơ xuất.
Nhưng đấu đá nhau như thế hơi quá, anh em địa phương có người phát sợ. Riêng
việc chỉ triệu tập một số đảng viên đã gây ra thắc mắc. Trên Vụ Tuyên huấn còn
định cho anh em thảo luận về bài Tố Hữu.
Vẫn theo báo cáo của Xuân Trường, anh em cho là không có tự do
sáng tác, nên không thể viết hay được và đấy là lý do càng phải thảo luận
Trước
buổi họp, Hoàng Ngọc Hiến viết một bài đang làm dư luận xôn xao. Nhân chuyện
Nguyễn Minh Châu cho rằng ta thích tả đời sống như ta mong muốn, ta thích hiện
thực phải đạo, ông Hiến nêu một công thức -- ở ta đang có xu hướng cái cao cả lấn cái bình thường. Và cái thói phải đạo kia là nội
dung chủ nghĩa hiện thực ta hay nói. Vậy nên gọi nó là chủ nghĩa hiện thực phải đạo.
Thứ hai văn nghệ ta không thật và dựa trên một thái độ chung: sống
cũng không thật.
Đọc bài ông Hiến, tôi nghĩ:
Bảo rằng ở ta “Nội dung đang lấn hình thức, bản chất lấn
hiện tượng” còn là sang quá.
Với tôi ở ta làm gì có chuyện “nội dung khá mà hình thức kém” -
Chỉ có một nền văn nghệ kém, cấu tạo thấp, tổ chức thấp. Cả nội dung văn học
cũng thấp. Không miêu tả được hiện tượng chứ đừng nói rút ra bản chất của hiện tượng.
Nhưng như thế đã đủ để Đảng Đoàn mới thích thú mà Đảng Đoàn cũ tức giận.
Người ta đang định đánh nhà lý luận này.
Loại người như ông Hiến, rất hợp với ông Nguyên Ngọc. Cả hai đều
thuộc loại người thích lý tưởng hóa mọi chuyện. Hay nói như Hiến , đều nghiêng
về phạm trù cái cao cả. Họ đang được coi là loại tân tiến so với ông Thi và các loại Đức, Đệ . Tôi thì tôi nghĩ họ nhiều ảo tưởng.
Trở lại chuyện
quanh buổi họp
Bây giờ mới biết, trước hội nghị Nguyên Ngọc xin mãi mà không gặp
được Tố Hữu.
Tới lúc họp, Nguyên Ngọc vẫn băn khoăn, làm sao báo cáo cho
ông Lành biết.
Sự việc quả nhiên đúng như lo lắng, ông Lành đến nói ngược hẳn với
báo cáo. Nguyên Ngọc như ngồi phải đống lửa, cứ run lên.
Thật ra, báo cáo của Nguyên Ngọc chỉ hơi sang một chút, luận điểm
lấy nhiều cái ở trong tài liệu mà lâu nay ông Hiến vẫn dịch.
Sang quá, tư thế bí thư Đảng Đoàn nghênh ngang quá. Có lẽ vì vậy,
nên bị Tố Hữu cho một vố.
Có người bảo tại ông Vũ Đức Phúc lên “ tâu nộp “ ở trên. Nhưng
chắc không chỉ một Vũ Đức Phúc.
Một ý kiến khác. Là tại Vụ văn nghệ, Xuân Trường và các trợ lý. Ờ, có lý. Người ta vẫn là tai
mắt của ông chủ cũ.
Có những việc, vừa nói hôm trước ở Hội nghị, -- như việc ông Ng Đ Thi kể chuyện các nhà
văn Liên Xô tự tử - hôm sau đã đến tai Tố Hữu rồi.
Với sự thành thạo của mình, Nguyễn Khải hôm sau bảo mấy người bọn
tôi, có chỗ Tố Hữu mắng Nguyễn Đình Thi mà các ông không biết đấy. Đó là đoạn Ng Đ Thi kể chuyện mấy ông nhà văn Liên xô tự tử. Tố Hữu cho là không được nói với anh em nhà văn ta điều ấy.
Khi Tố Hữu nói đến chuyện khẳng định nền văn nghệ ( “Phải cho
người ta cột cây số để người ta biết đến đâu mà phấn đấu chứ. Không cho là ác
độc! “) thì Nguyễn Khải ngoảnh lại Chế Lan Viên:
- Tôi sợ các nhà thơ nước ta thật. Ăn nói ghê gớm đến thế là cùng
chứ gì?
- Thì chính mình xưa nay vẫn phải sợ cái ông này cơ mà.
Theo Nguyễn Quân,
ông Phạm Văn Đồng có thể nói việc này Trung ương
chịu đấy, các đồng chí có ý kiến giải quyết thế nào không.
Thậm chí ông Lê Duẩn trong nhiều cuộc họp vẫn nói ta khó khăn lắm,
khó khăn lắm.
Chỉ có Tố Hữu là lúc nào cũng bảo các đồng chí yên tâm, đã
có cách giải quyết. Cũng như lúc này, trong khi Lê Đức Thọ bảo chưa bao giờ khó
khăn như bây giờ, thì Tố Hữu bảo chưa bao giờ Trung ương vững như lúc này.
Từ lâu, Tố Hữu đã tự đồng hóa mình với nền văn nghệ này. Khẳng
định nó là khẳng định ông. Mà sổ toẹt nó là sổ toẹt ông.
Cách bảo vệ mình của Tố Hữu đầy tự tin như chỉ có
ở các ông chủ.
Trong hội nghị, anh em có truyền tay nhau một thông tri cáo phó báo tin Vũ Đức Phúc chết. Mà chuyện
này hình như khởi sự từ Nguyên
Hồng.
Ai báo cáo với Tố Hữu không biết, hôm sau đến, Tố Hữu đã cho
Nguyên Hồng một đòn ngay:
--Sao lại để râu thế kia. Trông như râu giả cắm vào cằm chứ không
phải râu thật. Thôi, không khéo ông để râu để trốn họp rồi.
Nguyễn Khải:
-- Tinh nhậy
quá. Đúng râu ông Hồng phải nói là trông như râu giả thật.
Một cán bộ
quân sự từng kể với tôi Tố
Hữu lúc đi vào B2, với tư cách cấp trên thị sát chiến trường, quát mắng tướng
tá ghê lắm!
Kỳ vừa rồi, họp tổng kết đánh Trung Quốc, cũng chửi cấp dưới sa sả!
Lần này nhìn gần tôi nhận ra một điều mới. Ông làm chủ tất cả ngôn
ngữ cử chỉ của mình Vốn có giọng nói đều đều nhạt nhạt, vậy mà đến lúc cần phải quyết liệt, ông
bỗng có thể thay đổi nét mặt thay đổi giọng nói.
Y như sẽ nói ra những điều đơn giản lắm mà cấp dưới vì ngu
đần quá nên không hiểu. Đúng, bọn chúng ngu đần quá, thương mãi làm sao đươc!
Việt Phương kể là ở chỗ khác, Tố Hữu không nói đến thế đâu!
Có lúc, ông ta phải bảo tôi phải đội trên đầu không biết bao nhiêu người. Chỉ
đến với văn nghệ ông mới cao giọng hết cỡ thế.
Nguyên Ngọc ngồi nghe ức lắm, nhưng là cấp dưới, không biết làm
thế nào. Lúc Tố Hữu nói xong, lên phát biểu đại ý là xin chấp hành chỉ thị của
cấp trên, liền bị Tố Hữu gạt ngay:
- Đây tôi cũng phát biểu với tư cách hội viên Hội Nhà văn luôn thể.
Tối hôm đó, chính mồm Nguyên Ngọc nói và tôi nghe tiếng, không ngờ
cái ông này ác độc thật, ác độc thật.
23/7
Ba tuần đã trôi qua mà vẫn
chưa hết bàng hoàng về chuyện cũ.
Ng Ngọc sau khi bị Tố Hữu át giọng, rất run. Than thở, năm
nay là năm tuổi của mình hay sao mà bị toàn chuyện tai hoạ.
Ng Khải đã
viết thư xin ở lại quân đội chứ không ra
ngoài như dự định. Có tin ông sẽ
làm chủ nhiệm tạp chí.
Nếu có Đại
hội, Khải sẽ là đầu mối các nơi làm báo cáo đọc trong Đại hội các nhà văn.
Dạo này, VNQĐ lại có thêm một nhà văn mới
Nguyễn Chí Trung. Ông ta năm mươi tuổi chưa có vợ, bụng
phị, từ Đà Nẵng ra, mang theo cả thanh gỗ đóng bàn ghế, có hôm thấy con Thu Bồn
ngồi đấy, xuýt xoa thương cháu quá, nhưng có quà trong túi nhất định không chịu
mang cho. Ông Chí Trung ấy lâu nay sống như cái bóng của ông Ngọc, đến Hội nghị
nhà văn đảng viên vừa rồi, cũng có chân trong ban lãnh đạo hội nghị. Và ông ta
lên phát biểu, người thì thô lỗ, lại làm ra vẻ trữ tình, nói toàn chuyện cao
siêu.
--Tôi đến Cămpuchia, bụng chỉ nghĩ:
con người ta là thế nào nhỉ? Sao lại đặt ra tên? Sao lại có hàng xóm? Ý ông
muốn nói ở Cămpuchia bọn Pol Pot nó xoá hết.
Ông Tế Hanh phải bảo ông này đang giảng triết
học cho chiến sĩ đại đội.
Trong buổi nói chuyện, Tố Hữu kể ở trên Cao Bằng có một HTX đánh
Trung Quốc rất giỏi, thì giữa buổi họp khi sắp tổng kết, Ngô Thảo bảo mình đã đến chỗ ấy rồi, họ bịp
hết.
Kể về một nơi sản xuất giỏi thực sự thì Ngô Thảo bảo căn bản nó tự
làm, tỉnh chẳng đầu tư gì nên mới được thế. Còn nếu các ông trên mà lại
sờ tay vào, nó chết bỏ mẹ
bây giờ.
Lúc tổng kết, Nguyên Ngọc cố lái mọi thứ vào theo Tố Hữu nhưng vẫn
không khỏi muốn bác bỏ Tố Hữu. Cũng ở xã.. xã... nơi đồng chí Tố Hữu thấy vậy,
nhưng đồng chí Ngô Thảo thấy khác.
Nhưng có lẽ sau đó sợ, Nguyên Ngọc phải khẳng định:
- Cố nhiên, cái nhìn của đồng chí Tố Hữu là tuyệt đối đúng đắn.
Ngô Thảo về sau nhận ra ngay:
--Ông ấy bán mình nhanh gớm! Biến anh em thành vật hy sinh ngay
thôi.
Nghe Tố Hữu nói, Nguyên Ngọc trông thất thần ra mặt, nhưng
lúc tổng kết, vẫn giữ lấy bình tĩnh, bám vào cái phao kia, mình nào có khác gì ông Tố Hữu.
Về sau, lại nghe ông ta bảo Tôi vẫn kiên trì ý kiến của tôi.
Mất tôi chả mất cái gì.
Tố Hữu còn kiên trì hơn. Ban đầu, tưởng là ông chỉ đọc bản đề dẫn
qua loa. Hoá ra ông đọc rất cẩn thận. Ở hội nghị trở về, ông sửa, gạch chấm
đánh dấu từng chữ. Sang Liên Xô, ông ta còn điện về hỏi ý kiến của anh em hiện
nay ra sao.
Chỉ có điều hay, trước đó, một số anh em, nhất là lớp cũ (Xuân
Diệu, Nguyễn Văn Bổng) rất ghét Bí thư Đảng Đoàn mới, nay lại đứng về phía
Nguyên Ngọc.
(còn tiếp)
0 nhận xét:
Đăng nhận xét